Κατά τη διάρκεια της καριέρας μου, ως Ψυχοθεραπευτής και Executive Coach, είχα την τύχη να συνεργαστώ με πολλούς Δικηγόρους. Άνθρωποι έξυπνοι, με δομή και δυναμικοί, που έχουν το πλεονέκτημα, να μπορούν να υποστηρίξουν τη δουλειά τους με μία μεθοδολογία (τη νομοθεσία), η οποία τους επιτρέπει να κινηθούν σε σχετικά καθαρές κατευθύνσεις, με τρόπο που μόνο αρχές και νόμοι μπορούν να διασφαλίσουν.
Το πλεονέκτημα αυτό, παρότι η μεθοδολογία δεν απουσιάζει, είναι δύσκολο να βρεθεί στο χώρο της Ψυχολογίας, ο οποίος ασχολείται ως επί το πλείστον με το γκρι φάσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και με τη σε βάθος κατανόηση της. Το κυνήγι του νοήματος, ορισμένες φορές, στερεί τη δυνατότητα κατάληξης σε ένα συμπέρασμα· και αυτό, παρότι μπορεί να είναι επουλωτικό και να δημιουργεί προϋποθέσεις για σκέψη και ανάπτυξη, δεν παύει να έχει, βραχυπρόθεσμα, κάποιους περιορισμούς. Ορισμένες φορές, χρειάζεται να πάρουμε μία απόφαση. Ορισμένες φορές πρέπει να αποφασίσουμε τι είναι σωστό και λάθος, τόσο για εμάς όσο και στο πλαίσιο της μέγιστης, δυνατής αντικειμενικότητας. Ορισμένες φορές, χρειάζεται να καταλήξουμε εάν επιθυμούμε να «αθωώσουμε» κάποιον, ή να τον «κηρύξουμε ένοχο». Και βάσει αυτού, να προσδιορίσουμε τη θέση που θα επιλέξουμε να έχουμε σε σχέση με αυτόν.
Το παρόν κείμενο δεν ισχυρίζεται πως κάνει ορθή χρήση των νομικών όρων. Τους μεταφέρει συμβολικά και αυθαίρετα, προσπαθώντας να τους προσαρμόσει στην καθημερινή, διαδικασία ψυχολογικής σκέψης του αναγνώστη, βοηθώντας τον να πάρει καταληκτικές και αποφθεγματικές αποφάσεις, όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο, χρήσιμο και αναγκαίο.
Η Υπόθεση Εργασίας
Για να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε με σαφήνεια και παραλληλισμό της επικεφαλίδες που ακολουθούν, δόκιμο είναι να παραθέσουμε ένα φανταστικό σενάριο, το οποίο να μπορέσει να λειτουργήσει ως βάση, για την υπόθεση εργασίας μας. Ένα τροχαίο ατύχημα, για παράδειγμα. Ένα παράδοξο, τροχαίο ατύχημα. Οι ήρωες μας, Πέτρος και Ιωάννα, δύο φίλοι που μένουν στην ίδια γειτονιά, βρίσκονται παρκαρισμένοι, ο ένας πίσω από τον άλλον, σε ένα στενό δρόμο. Ο Πέτρος, ένας κακός οδηγός, κάνοντας όπισθεν, προσκρούει με δύναμη, στο μπροστά μέρος του οχήματος της Ιωάννας, η οποία εκείνη την ώρα απουσιάζει. Δεν είναι η πρώτη φορά. Σε λίγη ώρα η Ιωάννα φτάνει στο τρακαρισμένο της όχημα και ρωτάει τον Πέτρο αν την τράκαρε αυτός. Ο Πέτρος το παραδέχεται και αφού γίνουν οι απαραίτητες συνεννοήσεις, απομακρύνεται. Θυμωμένη και αναστατωμένη η Ιωάννα, τις επόμενες μέρες, πραγματοποιεί κάθε βράδυ και από μία δολιοφθορά στο αυτοκίνητο του Πέτρου. Ένα ξεφούσκωτο λάστιχο, λίγο νερό στο ντεπόζιτο βενζίνης, ένας σπασμένος καθρέφτης κλπ. Ένας βράδυ, ο Πέτρος τυχαίνει να τη δει και καταφέρνει να βιντεοσκοπήσει το συμβάν. Στη συνέχεια επικοινωνεί με την Ιωάννα, η οποία αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη. Καθώς της δείχνει το βίντεο, του εξηγεί πως ήταν θυμωμένη, πως κάποια στιγμή είχε σκοπό να τον ενημερώσει και πως οι ζημιές που προκάλεσε στο αυτοκίνητο του δεν ήταν τόσο σημαντικές. Ο Πέτρος της ζητά να του αποκαλύψει το σύνολο των ζημιών που έχει προκαλέσει. Η Ιωάννα αποκαλύπτει μέρος αυτών, επί της ουσίας, μόνο όσων είναι ορατές.
Πόσο ένοχη ή πόσο αθώα είναι η Ιωάννα;
Ψυχοθεραπεία
Στο πλαίσιο μιας Ψυχοθεραπευτικής σχέσης (είτε θεραπευόμενος είναι ο Πέτρος είτε η Ιωάννα), ένας θεραπευτής με σφαιρική κατάρτιση, θα ασχοληθεί με τα εξής: Επιγραμματικά και ενδεικτικά: Υπό το πρίσμα αναλυτικής προσέγγισης (Καρλ Γιουνγκ) θα εξετάσει τη συγχρονική χρησιμότητα του συμβάντος και τι μήνυμα δίνει αυτό στο θεραπευόμενο για το μέλλον. Υπό το πρίσμα Ψυχαναλυτικής προσέγγισης (Ζίγκμουντ Φρόιντ) θα εξετάσει τα άλυτα, αναπτυξιακά, οικογενειακά συμπλέγματα και τραύματα του παρελθόντος, που τείνουν να επαναλαμβάνονται. Με μία συστημική προσέγγιση, θα προσπαθήσει να εντοπίσει τα πρότυπα σχέσεων και τη δυαδική δυναμική των εμπλεκόμενων στο συμβάν, καθώς και με το ευρύτερο περιβάλλον. Μια συμπεριφορική προσέγγιση (ειδικότερα για την Ιωάννα) ίσως να επικεντρωθεί στη διαχείριση συναισθημάτων, όπως η οργή. Στη θεραπεία σπανίως υπάρχει σωστό και λάθος. Δεν υπάρχουν ένοχοι και αθώοι. Υπάρχει νόημα, χαρτογράφηση, κατανόηση, επούλωση και τελικά μία αίσθηση ταυτότητας (η οποία από μόνη της μπορεί να είναι επαρκής για την λήψη οποιασδήποτε απόφασης). Είναι μια υπέροχη διαδικασία, η οποία θέλει επιμονή, υπομονή, δέσμευση και φροντίδα. Ταυτόχρονα, μπορεί, όπως όλα τα όμορφα πράγματα, να εμπλουτιστεί και να ενισχυθεί από άλλα μοντέλα σκέψης. Όπως το νομικό.
Νομικό Μοντέλο Σκέψης
Συναλλακτική Εντιμότητα
Ο πρώτος νομικός όρος ο οποίος μας ενδιαφέρει είναι ο όρος Συναλλακτική Εντιμότητα. Ο όρος εξετάζει το κατά πόσον οι δύο εμπλεκόμενοι υπήρξαν έντιμοι ο ένας απέναντι στον άλλον. Η εντιμότητα είναι ένα μυστήριο πράγμα. Κάποιοι θα πουν πως το να μην προσφέρουμε την αλήθεια είναι το ίδιο με το να λέμε ψέμματα. Στην προκειμένη περίπτωση, ο Πέτρος ενημέρωσε την Ιωάννα για την πρόσκρουση, μόνο όταν αυτή τον ρώτησε. Η δε Ιωάννα, απέκρυψε τις δράσεις της και προσπάθησε να συντηρήσει το μυστικό της, ακόμα και όταν ο Πέτρος ευθέως την ρώτησε. Πολλές φορές, οι διαφορές σε ένα βαρόμετρο, μπορεί να είναι ελάχιστες ποσοστιαίες μονάδες. Στην προκειμένη περίπτωση, είναι σαφές, πως κανένας δεν έπραξε με απόλυτη ειλικρίνεια. Είναι όμως επίσης σαφές, πως ο ένας έπραξε με λιγότερη ειλικρίνεια από ότι ο άλλος. Ορισμένες φορές δε μπορούμε να πούμε πως κάποιος είναι πιο έντιμος ή λιγότερο έντιμος. Μπορούμε όμως να πούμε ποιος είναι περισσότερο ανέντιμος. Ελλείψει των πρώτων δύο παραμέτρων, η τρίτη είναι αναγκαστικά η μόνη που μπορούμε να αξιοποιήσουμε για να αξιολογήσουμε τα δύο μέρη μίας διαμάχης και να καθορίσουμε, έστω και με διαφορά μονάδας, το έλλειμα εμπιστοσύνης.
Παράβαση των Άκρων Ορίων
Ο όρος αυτός αναφέρεται στο κατά πόσο υπερέβησαν τα όρια. Στην περίπτωση αυτή, θα μπορούσε να ειπωθεί πως ένας σπασμένος καθρέφτης, παρότι εκτός ορίων, βρίσκεται εντός των Άκρων Ορίων. Το ίδιο ενδεχομένως θα μπορούσε να ειπωθεί και για το νερό στην βενζίνη, το οποίο παρότι θα κατέστρεφε τον κινητήρα του οχήματος του Πέτρου, μάλλον δεν θα ήταν απειλητικό για την ζωή του. Το ξεφούσκωμα των ελαστικών, το οποίο και αποτελεί απειλή για την ζωή του Πέτρου, είναι παράβαση των Άκρων Ορίων, ειδικότερα εφόσον θα μπορούσε να υπάρξει Ελαφρύτερη Εναλλακτική.
Προσφορότητα
Η Προσφορότητα, εξετάζει το κατά πόσον η δράση η οποία έλαβε χώρα, είχε κάποια χρησιμότητα ή συνέδραμε στο να ολοκληρωθεί με επιτυχία κάποιος δόκιμος, πρόσφορος σκοπός. Στην προκειμένη περίπτωση, οι δράσεις της Ιωάννας δεν είχαν καμία άλλη χρησιμότητα πέρα από την προσωπική της ικανοποίηση και εκδίκηση. Η δολιοφθορά στο αυτοκίνητο του Πέτρου, δεν θα οδηγούσε στην επιδιόρθωση του αυτοκινήτου της, ως εκ τούτου οι πράξεις της δεν χαρακτηρίζονται από Προσφορότητα.
Αναγκαιότητα
Η αυτονόητη αυτή παράμετρος, αναφέρεται στο κατά πόσο ήταν αναγκαία μια πράξη. Για παράδειγμα, όταν κάποιος βρίσκεται σε κατάσταση αυτοάμυνας, επειδή απειλείται η ζωή του, υπάρχει αναγκαιότητα να την υπερασπιστεί. Οι δράσεις της Ιωάννας δεν χαρακτηρίζονταν από αναγκαιότητα.
Αναλογικότητα
Η Αναλογικότητα, καθορίζει αν η αντίδραση ήταν ανάλογη της δράσης. Για παράδειγμα και βάσει του παραπάνω παραδείγματος, εάν κάποιος βρίσκεται σε αυτοάμυνα και μπορεί απλά να τραυματίσει τον άλλον και αντί αυτού επιλέγει να τον σκοτώσει, τότε η αντίδραση κρίνεται δυσανάλογη. Στην περίπτωση της Ιωάννας, η έκταση και η ένταση της αντίδρασης της, μπορεί να ειπωθεί, πως ήταν δυσανάλογη και ως εκ τούτου να κριθεί ως Παράβαση της Αναλογικότητας.
Οι παραπάνω αρχές, μπορούν να μας βοηθήσουν να αξιολογήσουμε τα πρόσωπα γύρω μας. Επειδή όμως δεν υπάρχει μόνο η Εισαγγελική αρχή, αξίζει τον κόπο να δούμε και την Απολογία της Αρχής Υπεράσπισης, ομολογουμένως στο πλαίσιο του συγκεκριμένου, απόλυτου, χάριν απλότητας, παραδείγματος.
Εν Βρασμώ ή Εκ Προμελέτης
Προς υπεράσπιση του ατόμου που διέπραξε ένα αδίκημα, μπορούμε να επικαλεστούμε την προσωρινή απώλεια ελέγχου, λόγω ταραχής και συναισθηματικής φόρτισης. Στην περίπτωση της Ιωάννας, οι δολιοφθορές απαιτούσαν σχέδιο και μέθοδο, ως εκ τούτου ήταν προμελετημένες και ενώ είχε Σώας τα Φρένας.
Απομονωμένο Συμβάν ή κατά Συρροή
Σε συνέχεια του παραπάνω, η υπεράσπιση μπορεί να επικαλεστεί πως το αδίκημα διαπράχθηκε μία και μοναδική φορά. Στην περίπτωση της Ιωάννας, οι δράσεις ήταν εκτός από προμελετημένες και επαναλαμβανόμενες.
Πρότερος Έντιμος Βίος
Εδώ εξετάζεται ο χαρακτήρας του ατόμου και καθορίζεται αν το συμβάν είναι περιστασιακό ή αν έχουν υπάρξει παρόμοια στο παρελθόν, που έχουν να κάνουν περισσότερο με το ποιος είναι παρά με το τι έκανε. Παρότι αυτό δεν είναι πάντα εφικτό να το γνωρίζουμε (ίσως ο «δράστης» να συλλαμβάνεται για πρώτη φορά), εάν το ανακαλύψουμε, τότε αυτό παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην απόφαση. Εάν η Ιωάννα έχει επαναλάβει παρόμοιες πράξεις στο παρελθόν, τότε αυτό το ελαφρυντικό, δεν ευσταθεί.
Ομολογία
Η ομολογία δρα υπέρ του κατηγορούμενου. Δείχνει πως δεν θέλει να αποκρύψει το συμβάν, έχει συνείδηση και την ικανότητα να αναλάβει την ευθύνη. Η Ιωάννα, παρότι δήλωσε πως θα ομολογούσε, δεν το έπραξε ποτέ, παρά μόνο όταν πιάστηκε επ’ αυτοφώρω.
Μεταμέλεια
Όταν αντιλαμβανόμαστε την βαρύτητα των πράξεων μας, αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να μην τις επαναλάβουμε. Εάν τις χαρακτηρίσουμε ανεπαρκώς σημαντικές, τότε αυτό δείχνει μια προδιάθεση για Παράβαση των Ορίων, επειδή ακριβώς δεν αντιλαμβανόμαστε που αυτά βρίσκονται.
Οι γραμμές μεταξύ σωστού και λάθους, δίκαιου και άδικου, αθώου και ένοχου, είναι πολύ συχνά λεπτές. Αυτή η απόσταση μεταξύ του 49.9% και του 50.1%, είναι η πιο δύσβατη, κακοτράχαλη διαδρομή. Ειδικά, δε, αν είμαστε συναισθηματικά εμπλεκόμενοι με την κατάσταση. Οι παραπάνω νομικές παράμετροι, αυτό το άτυπο ουσιαστικά ερωτηματολόγιο, μπορεί να λειτουργήσει υπέρ μας και να ενισχύσει τη δυνατότητα μας να λάβουμε μία θέση και ως εκ τούτου να απελευθερωθούμε μέσω της δράσης που οι απαντήσεις επιτάσσουν.
Βασίλης Αντωνάς
Με θερμές ευχαριστίες στη φίλη και συνάδελφο, Ψυχοθεραπεύτρια, Αιμιλία Λεγάκη για την υποστήριξη της συγγραφής του άρθρου και την επιφανή Δικηγόρο Γ. που δέχτηκε να μοιραστεί τις γνώσεις της μαζί μου και αποτελεί πηγή έμπνευσης του.
