Έχοντας περάσει πλέον στο δεύτερο αιώνα ζωής, η επιστημονική τέχνη της Ψυχοθεραπείας, έχει διεισδύσει πλέον για τα καλά στη ζωή μας και βοηθάει καθημερινά χιλιάδες συνανθρώπους μας να επιλύσουν θέματα που τους βασανίζουν ή να βρουν νόημα στη ζωή τους. Παρόλαυτα, εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα παρεξηγήσεις, ημιμάθεια και κάποιες άτοπες συγκρίσεις με νεοεισερχόμενα επαγγέλματα, οι οποίες καλό είναι σταδιακά να επιλύονται και να αποσαφηνίζονται, προς όφελος πρωτίστως του θεραπευόμενου.
Τι
Αφήνοντας κατά μέρους την ιστορική διαδρομή, οποία θα μας παρέπεμπε σε πιονέρους του χώρου, όπως ο Φρόιντ και ο Γιουνγκ, αλλά ελάχιστα θα εξυπηρετούσε το σκοπό αυτού του άρθρου, θα επιχειρήσω να παραθέσω έναν απλό και σύντομο ορισμό της –ατομικής-Ψυχοθεραπείας:
Ψυχοθεραπεία είναι η διαδικασία και επί πληρωμή υπηρεσία, μέσω της οποίας θεραπευτής και θεραπευόμενος, συνεργάζονται συζητώντας, στο πλαίσιο προκαθορισμένων σε χώρο, χρόνο και διάρκεια συναντήσεων, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής ή/και την επίλυση προβλημάτων ή/και την αντιμετώπιση προκλήσεων του θεραπευόμενου.
Εναλλακτικά θα συναντήσουμε ερμηνείες οι οποίες παραλείπουν να αναφερθούν σε θέματα βελτίωσης (παρά μόνο επικεντρώνονται στην επίλυση προβλημάτων). Θεωρώ όμως, ότι εξυπακούεται πως η επίλυση προβλημάτων, βελτιώνει την ποιότητα ζωής. Επιπροσθέτως, κάποιες ερμηνείες, αναφέρονται στον θεραπευόμενο ως «ψυχικά άρρωστο άτομο». Τέτοιου είδους προσεγγίσεις όμως έχουν εκλείψει δραστικά. Ούτως ή άλλως, περιστατικά βαριάς παθολογίας, αντιμετωπίζονται από ψυχιάτρους, οι οποίοι συνήθως συνοδεύουν την αγωγή τους με φάρμακα.
Ποιος
Η ψυχοθεραπεία παρέχεται από ψυχίατρους και ψυχολόγους. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως αποτελεί αυτόνομη και ξεχωριστή μετεκπαίδευση, ελάχιστης διάρκειας 4 ετών με προϋποθέσεις την προσωπική θεραπεία του ειδικού κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής του (τουλάχιστον) και την εποπτεία του από συνάδελφο ή συνάδελφους κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης αλλά και της άσκησής του. Ως εκ τούτου, ένα απλό πτυχίο ψυχολογίας ή και ψυχιατρικής δεν αποτελεί επαρκές εφόδιο για την άσκηση του επαγγέλματος. Παρεμφερή επαγγέλματα αποτελούν η συμβουλευτική ή η κλινική συμβουλευτική και κλινική ψυχολογία. Νεοεισερχόμενα επιτηδεύματα όπως το life coaching, τα οποία έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους στην Αθήνα, ουδεμία σχέση έχουν με την ψυχοθεραπεία, ειδικά εφόσον η σχετική εκπαίδευση σπανίως ξεπερνάει το ένα έτος. Εν ολίγης, σημαντικό είναι να υπάρχει σαφήνεια όσον αφορά στην εκπαίδευση του ειδικού.
Πότε
Οποιοσδήποτε μπορεί να ξεκινήσει θεραπεία οποιαδήποτε στιγμή, φτάνει να έχει διάθεση να καταλάβει των εαυτό του, να βελτιώσει τη ζωή και τις σχέσεις του ή φυσικά να ξεπεράσει μία δύσκολη συγκυρία όπως κατάθλιψη, χωρισμός, άγχος, πένθος κλπ.
Πως
Έχοντας εδραιώσει λοιπόν τις βασικές παραμέτρους μέσω του ορισμού μας, αξίζει να σημειώσουμε πως υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις και σχολές ψυχοθεραπείας, με τις κυριότερες 5 να είναι η Ψυχαναλυτική, η Ανθρωποκεντρική, Η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική η Συστημική και η Εκλεκτική.
Η Ψυχαναλυτική προσέγγιση, η οποία είναι και η αρχαιότερη όλων, εξερευνά σε βάθος γεγονότα και σχέσεις στο παρελθόν του θεραπευόμενου, γυρεύοντας επαναλαμβανόμενες, αντιπαραγωγικές δομές, ενώ ο αναλυτής ενημερώνει τον θεραπευόμενο για τις παρατηρήσεις του. Ταυτόχρονα ο αναλυτής, ερμηνεύει και προσφέρει ανατροφοδότηση στον θεραπευόμενο (ο οποίος για λόγους παράδοσης κυρίως πλέον ονομάζεται «ασθενής», λόγω του ότι οι πρώτοι ψυχοθεραπευτές ήταν ψυχίατροι), βάσει της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ τους. Η προσέγγιση αυτή έχει και τη μεγαλύτερη διάρκεια, λόγω του ότι χρειάζεται χρόνος μέχρι να αναπτυχθούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις, για να μπορέσει ο ασθενής να φερθεί εντός του θεραπευτικού πλαισίου, όπως φέρεται και στην καθημερινότητα του. Πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι φυσικά το βάθος της παρέμβασης και μειονέκτημα ενδεχομένως η δέσμευση σε χρόνο που απαιτείται.
Η Ανθρωποκεντρική προσέγγιση αντιμετωπίζει θεραπευτή και θεραπευόμενο («πελάτη» όπως τον αποκαλούν οι Ανθρωποκεντρικοί θεραπευτές), μέσα σε ένα πλαίσιο ισότητας και αμεσότητας και ενώ το παρελθόν δεν αγνοείται, εστιάζουν στο εδώ και τώρα. Η σχέση μεταξύ του θεραπευτή και του πελάτη έχει και εδώ βαρύνουσα σημασία και ο θεραπευτής είναι κάπως πιο παρεμβατικός από ότι οι ψυχαναλυτικοί συνάδελφοί του. Η διάρκεια είναι μικρότερη καθώς και η συχνότητα των επισκέψεων, που στις ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις φτάνει και τις πέντε φορές την εβδομάδα.
Η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική θεραπεία, ασχολείται όπως προδίδει και ο τίτλος με τη συμπεριφορά και μπορεί να βοηθήσει άμεσα με θέματα όπως οι φοβίες, η διακοπή καπνίσματος και τα λοιπά. Η σχέση με τον θεραπευτή δεν έχει την ίδια βαρύτητα με την Ψυχαναλυτική και Ανθρωποκεντρική προσέγγιση και μέθοδοι και τεχνικές έχουν την τιμητική τους. Το πλεονέκτημα είναι σαφώς η αμεσότητα και η σχετικά μικρή διάρκεια, θα τολμούσα να γράψω όμως πως για σοβαρότερα θέματα και πιο βαθειά εξερεύνηση, ίσως είναι κάπως επιφανειακή.
Η Συστημική προσέγγιση αντιμετωπίζει τον θεραπευόμενο ως μέλος του συνόλου (του συστήματος) και ως εκ τούτου είναι και η πιο διαδεδομένη για ομαδική θεραπεία, οικογενειακή θεραπεία και θεραπεία ζευγαριών. Ο θεραπευόμενος ανακαλύπτει περισσότερα για το ρόλο του εντός του συστήματος και εντοπίζοντας τα μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα που αυτός του προσφέρει, επιλέγει τι θα αλλάξει και τι θα κρατήσει. Ειδικότερα εντός των ομάδων, μπορεί κάποιος να ανακαλύψει πολλά για τον εαυτό του, με το να επαναλάβει πάγιες συμπεριφορές.
Η Εκλεκτική σχολή, είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη αυτή τη στιγμή και μάλλον όχι άδικα εφόσον συνδυάζει στοιχεία, μεθόδους και γνώση από διάφορες σχολές. Αυτό έχει ως κατάληξη έναν ιδιαίτερα ευέλικτο θεραπευτή, ο οποίος μπορεί να προσαρμόσει την προσέγγισή του ανάλογα με το ποιόν έχει απέναντί του. Ταυτόχρονα φυσικά, συνήθως δεν δύναται να κατέχει καμία στο ίδιο βάθος με τους εξειδικευμένους συνάδελφους του, εκτός βέβαια αν η εκλεκτική του εκπαίδευση έχει επακολουθήσει της εξειδίκευσής του (πράγμα αρκετά διαδεδομένο).
Μύθος και Πραγματικότητα
Η κυριότερη παρεξήγηση σχετικά με την Ψυχοθεραπεία είναι πως επικεντρώνεται σε λάθη του παρελθόντος και αγνοεί τις ευκαιρίες του μέλλοντος. Μία τέτοιου είδους τοποθέτηση πηγάζει κυρίως από άγνοια αλλά φυσικά και από άτομα που είχαν μία αρνητική θεραπευτική εμπειρία. Κάτι τέτοιο είναι αρκετά φυσιολογικό, δεδομένου του πως σε όλα τα επαγγέλματα υπάρχουν καλοί και κακοί επαγγελματίες αλλά και του ότι δεν μπορεί πάντα ο θεραπευτής να ταιριάζει με όλους τους θεραπευόμενους. Η απλή πραγματικότητα είναι πως είμαστε όλοι προϊόντα του παρελθόντος και των εμπειριών μας, οι οποίες και καθορίζουν τη δομή και την ποιότητα της ζωής μας και της καθημερινότητάς μας. Ως εκ τούτου, μία ιστορική κατανόηση του ποιοί είμαστε και γιατί, αποτελεί το κλειδί για τη βελτίωση και την ευτυχία μας. Είναι τόσο απλό.
Κριτήρια Επιλογής Θεραπευτή
Το παραπάνω κείμενο παρέχει αρκετές πληροφορίες για να ενημερωθεί ο υποψήφιος θεραπευόμενος. Κανένα όμως κείμενο δε μπορεί να προσφέρει τις πληροφορίες που θα πάρουμε μέσα από την προσωπική επαφή. Δεδομένου λοιπόν του ότι ο σημαντικότερος παράγοντας για την πορεία μίας Ψυχοθεραπείας, είναι η ποιότητα της Ψυχοθεραπευτικής σχέσης, μία επίσκεψη αρκεί για να απαντηθούν οι περισσότερες απορίες μας.
Βασίλης Αντωνάς
Εφημερίδα Κηφισιά 2011
Εφημερίδα Κηφισιά 2011
(Painting by Emile Bernard: Autoportrait Symbolique 1891)
